Dlaczego każdy papież musi odwiedzić Wenecję?

W długiej galerii map w Muzeach Watykańskich można zobaczyć sporządzony w XVI wieku widok Wenecji z lotu ptaka. Nad tą bardzo innowacyjną, jak na tamte czasy, panoramą został umieszczony skrzydlaty lew, symbol tego miasta portowego, trzymający w pysku wiadomość napisaną po łacinie: „Po spustoszeniu Akwilei przez króla Hunów, Attylę wspaniałe miasto Wenecja zostało założone przez tych, którzy szukali tam schronienia, w 454 roku”. Akwileja, wówczas główny port na północnym Adriatyku, została całkowicie zniszczona przez Hunów. Wszyscy mieszkańcy regionu Venetia mieli uciec przed „Biczem Bożym”, prowadzeni przez swoich biskupów, i osiedlić się na wysepkach laguny, która stała się Wenecją. Chociaż epizod ten został wymyślony przez pozbawionego skrupułów kronikarza, pozostał oficjalną wersją aż do XX wieku.

Jednak fakt, że w XVI wieku ta historia została opowiedziana przez papieskich geografów, świadczy o strategicznym znaczeniu Wenecji. Przez wieki była ona pomostem między Europą Północną a Adriatykiem i najważniejszą bramą z morza do równiny Panonii, do Włoch, a tym samym do Rzymu.

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego przez kilka stuleci wiele sąsiednich ludów przeszło przez to terytorium w drodze do Włoch. Po zdobyciu przez Longobardów w 751 r. Rawenny, ostatniego bastionu Cesarstwa Wschodniorzymskiego na Półwyspie Apenińskim,  papież Stefan II miał włączyć się w grę polityczną na półwyspie i uzyskać interwencję Pepina Krótkiego.

Zwycięstwo Franków nad Lombardami miało dwie konsekwencje. Po pierwsze Stefan II był w stanie przy wsparciu Franków założyć pierwsze państwa zależne od papiestwa, ale nie obejmowały one Wenecji. Na północ od Rawenny znajdowały się laguny, dzięki czemu na obrzeżach terytorium papieskiego powstał podmiot polityczny, który po wielu latach i licznych zmianach stał się Republiką Wenecką.

Jednym z najważniejszych momentów w budowaniu niezależności miasta było przywiezienie w 828 r. z Egiptu relikwii Marka Ewangelisty. Uczyniło to z Wenecji ważny ośrodek religijny i doprowadziło do utworzenia patriarchatu Wenecji w 1451 roku. W XI i XII wieku Wenecja przejęła kontrolę nad Adriatykiem i stała się kluczowym pośrednikiem w niekiedy napiętych relacjach między Rzymem a Konstantynopolem, pokonując nawet „Drugi Rzym” na morzach w 1175 roku.

Jednocześnie Wenecja musiała opierać się zakusom Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Kiedy cesarze zagrażali papieżom we Włoszech, ci drudzy polegając na dyplomacji znaleźli wsparcie właśnie w Wenecji.

W 1177 r. papież Aleksander III i cesarz Fryderyk Barbarossa podpisali pokój w Wenecji. To wzmocniło to portowe miasto politycznie i gospodarczo. Korzyści były tak wielkie, że rocznica podpisania pokoju jest tam do tej pory świętowana w uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego.

Ekonomiczny wzrost weneckiej potęgi był oczywisty, zwłaszcza po złupieniu w 1204 r. Konstantynopola. Zorganizowali je weneccy armatorzy, a na próżno potępił papież Innocenty III. Później liczne konflikty postawiły papieży przeciwko Wenecji na Nizinie Padańskiej: o Ferrarę w 1307 r., podczas którego Wenecja została pokonana, a następnie o Romanię w latach 1503-1504, kiedy skutecznie broniła swoich interesów.

W 1508 r. papież Juliusz II dołączył do Ligi w Cambrai, utworzonej w celu przeciwstawienia się Wenecji, którą uważał za zbyt wpływową. Jednak w 1510 r. zwrócił się przeciwko swojemu głównemu sojusznikowi, Francji Ludwika XII, gdy ta za bardzo zbliżyła się do jego ziem. Papież utworzył wtedy Świętą Ligę razem z Wenecją, która opuściła obóz francuski.

W 1608 r. papież Paweł V nałożył karę interdyktu na Wenecję i ekskomunikował dożę po sporze terytorialnym, który przerodził się w konflikt religijny. Jezuici, zwolennicy papieża, zostali wydaleni z Wenecji, a papież próbował zmusić przywódcę buntu Paolo Sarpiego do opuszczenia miasta.

W końcu Rzym poddał się w tym konflikcie. Od XIV do XVII wieku Wenecja dożów była w stanie negocjować z papieżami jak równy z równym. W 1406 r. został wybrany pierwszy „wenecki papież". Po nim byli jeszcze w XV wieku Grzegorz XII, Eugeniusz IV i Paweł II, a następnie Aleksander VIII w XVII wieku i Klemens XIII w XVIII wieku. Ten ostatni zbudował Palazzo di Venezia w Rzymie, który stał się ambasadą „Serenissimy” (dosłownie: Najjaśniejszej – oficjalna nazwa Republiki Weneckiej) przy papieżach.

Ze swojej strony papieże wysłali swojego pierwszego nuncjusza na lagunę w 1500 roku - zaledwie osiem lat po powołaniu pierwszej nuncjatury, w Hiszpanii.

W XVI i XVII wieku władza Wenecji nad Morzem Śródziemnym malała w obliczu wzrostu potęgi Osmanów. Wenecja zaprezentowała się wówczas jako morski bastion przeciwko islamowi. Na poziomie politycznym Stolica Apostolska stała się naturalnym sojusznikiem dożów - pomimo napięć spowodowanych libertyńskimi ciągotkami narodu Casanovy.

Utworzenie nowej Ligi Świętej przez papieża Piusa V w 1571 r. doprowadziło do głośnego zwycięstwa pod Lepanto w tym samym roku. Podczas bitwy wenecki admirał Francesco Duodo poprowadził zachodnie floty, w tym kilka papieskich galer, do miażdżącego zwycięstwa nad flotą sułtana. Wojna ta została w jednej trzeciej została sfinansowana przez „Serenissimę”. Papieże wspierali liczne weneckie ekspedycje wojskowe na Kretę i Moreę w XVII wieku.

Zarówno Republikę Wenecką, jak i Stolicę Apostolską dotknęły konsekwencje Rewolucji Francuskiej. Ale najpoważniejszy cios otrzymało miasto w 1797 roku, kiedy zostało zdobyta przez oddziały dowodzone przez Napoleona. Wenecja nagle ujrzała kres prawie ośmiu wieków niezależności.

Z kolei państwo papieskie zostało rozbite i wstrząśnięte po śmierci Piusa VI na wygnaniu w 1799 roku. Gdy rewolucyjne hordy zdobyły Rzym, Stolica Apostolska znalazła ocalenie w Wenecji – to właśnie tam w 1800 roku odbyło się konklawe, które wybrało Piusa VII.