„Zakaz wstępu” na drzwiach. O problemach nastolatków w pandemii

W codziennej pracy w gabinecie psychoterapeutycznym coraz częściej obserwuję niepokojąco znaczące i gwałtowne osłabienie zdrowia psychicznego nastolatków. Widzę nasilenie objawów lękowych, większe wahania nastroju oraz wyraźne jego obniżenie. A także wzrost zachowań autodestrukcyjnych, takich jak samookaleczenia, stosowanie różnego rodzaju używek czy substancji psychoaktywnych.

Z mojej praktyki psychoterapeutycznej bezpośrednio wynika, że dobitnie wzrasta też liczba nastolatków, u których można zdiagnozować zaburzenia odżywiania. Tym, co szczególnie martwi, jest rosnąca statystyka liczby popełnianych samobójstw wśród młodzieży. Czemu pandemia w tak dużym stopniu dotyka nastolatków?

Okres dojrzewania sam w sobie stanowi poważne wyzwanie. Nastolatek potrzebuje zmierzyć się z niepokojącymi zmianami w swoim ciele oraz poradzić sobie z emocjonalną burzą w swoim wnętrzu. Przezwyciężenie wewnętrznego chaosu jest często dla niego zbyt trudne, jeżeli w zewnętrznym świecie nie znajduje poczucia bezpieczeństwa oraz wystarczającego psychicznego wsparcia wśród osób dorosłych. Pandemia funduje mu turbulentne zmiany w wielu obszarach życia, a osoby dorosłe są zajęte i przeciążone różnymi trudnościami, które przyniósł pandemiczny czas.

W okresie pandemii wiele rodziców musiało przenieść pracę do domu. To mogło przyczynić się do braku wystarczającej przestrzeni dla nastolatka. Stała obecność rodzica może okazać się zbyt przytłaczająca, szczególnie wtedy, gdy rodzina przechodzi przez różnego typu zdrowotne czy finansowe kryzysy. Albo po prostu gospodaruje zbyt małą fizyczną przestrzenią na stałą obecność wszystkich członków rodziny.

Nieustanne dzielenie wspólnej przestrzeni z innymi członkami rodziny może być szczególnie trudne dla młodzieży, gdyż okres dojrzewania jest czasem wyodrębniania się ze środowiska rodzinnego oraz intensywnego poszukiwania własnych wzorców i wartości wśród osób z dalszego otoczenia. Własny pokój lub co gorsza dzielenie go z rodzeństwem czy innymi członkami rodziny jest z pewnością zbyt ciasny na tego typu wyzwanie. Sytuacja jest szczególnie trudna dla nastolatka, który spotyka w swoim domu od lat niezałatwione problemy, niekiedy będące dla niego silną traumą, od których ucieczka z domu wydaje się jedynym sensownym rozwiązaniem.

Jeżeli na drzwiach pokoju swojego nastolatka zobaczysz napis „zakaz wstępu”, nie powinieneś być tym zaniepokojony. Głównym zadaniem rozwojowym dla nastolatka jest separacja od rodziców oraz zbudowanie odrębnego świata w grupie rówieśniczej. Niestety, czas pandemii znacząco utrudnia lub wręcz uniemożliwia realizację tego zadania.

Nastolatek jest odcięty od świata rówieśników w czasie izolacji i nauki w trybie zdalnym. Jeżeli w wystarczającym stopniu radzi sobie w kontaktach międzyludzkich, zrealizuje swoje potrzeby w czasie wolnym wśród najbliższych mu kolegów czy koleżanek. Nie zawsze jest to jednak możliwe. W normalnych warunkach środowisko szkolne i możliwość uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych zapewniało mobilizację do radzenia sobie z różnego typu trudnościami w relacjach. Konieczność izolacji od rówieśników niestety wzmacnia ich istnienie. Wiele młodych osób poddaje się w walce o posiadanie „swojego świata”, a ich rozwój zostaje zahamowany. To dobry moment na skontaktowanie się z psychoterapeutą młodzieżowym.

Po co nastolatkowi grupa rówieśnicza? Jest to jego lustro na własne osobowe JA. Nastolatek potrzebuje dowiedzieć się, kim jest, poznać swoje możliwości i ograniczenia poza rodzinnym życiem. Chce wytestować samego siebie w obecności kogoś mniej zagrażającego niż własny rodzic, od którego jest jeszcze bardzo zależny. Grupa rówieśnicza umożliwia nastolatkowi zebranie cennych doświadczeń potrzebnych do rozpoczęcia dorosłego życia.

Pandemia naraża nas wszystkich na niezliczoną ilość różnego typu –mniej lub bardziej dramatycznych – utrat. Ich przeżycie może stać się zbyt obciążające dla nastolatka, który musi zmierzyć się z dotkliwym pożegnaniem własnego dzieciństwa oraz koniecznością rozpoczęcia zupełnie nieznanej mu dorosłości. Co więcej, czas pandemii nakazuje mu niejako powrócić do domu i na nowo stać się dzieckiem. Ten odwrócony porządek może wywołać w nastolatku niemałe zamieszanie.

Tak więc piszę do was, świecie dorosłych, pomóżcie swoim nastolatkom w tym wymagającym czasie. A ty, nastolatku, nie poddawaj się walce o samego siebie, korzystając ze wsparcia u mądrych dorosłych, których z pewnością możesz znaleźć w swoim bliższym lub dalszym otoczeniu.