Są ludzie, dla których różaniec jest od dzieciństwa naturalnym i oczywistym elementem ich pobożności. Lubią go i nie mają z nim problemów. Niech dziękują Bogu – i nie muszą czytać dalej tego tekstu. Po co im cudze kłopoty albo odpowiedzi na cudze pytania? Ale są także ludzie, którzy mają problem z różańcem. I nawet jeśli zwykli za niego dziękować Bogu, to będą Mu tym goręcej dziękować, kiedy znajdą jakieś wyjście z tej kłopotliwej sytuacji albo doświadczą przebłysku sensu modlitwy różańcowej. Może prowadzić do tego wiele dróg, zależnie od rodzaju problemów. Droga zaprezentowana poniżej jest skutkiem bardzo konkretnego zestawu trudności.
Trudności. Przez ponad pół wieku różaniec był dla mnie udręką. Po pierwsze, jedno Zdrowaś Maryjo wydawało mi się wspaniałą modlitwą, tym właśnie, co chcę powiedzieć – ale już trzy pod rząd stawały się klepaniem, bo uwaga uciekała; dziesięć – tym bardziej, więc perspektywa i konieczność odmówienia pięćdziesięciu Zdrowaś Maryjo, nie mówiąc już o stu pięćdziesięciu (jeszcze wtedy nie dwustu!), stawała się dość koszmarna. To było po prostu przegadane – nawet i bez tych wszystkich dodatków, które jak ogon komety ciągną się za każdą dziesiątką w nabożeństwach parafialnych.
Po drugie, co właściwie miałam w tym czasie robić? Na co skierować uwagę: na słowa modlitwy czy na temat rozważania? Uczono mnie, że różaniec jest modlitwą kontemplacyjną, więc słowa stają się w nim coraz mniej ważne, aż w końcu redukują się do jednego – JEZUS.
No dobrze, ale te pozostałe nadal trzeba klepać, chociaż się na nie już nie zwraca uwagi! Po co? Najgorsza była „dobra rada”, jakiej udzielali niektórzy mistrzowie, żeby słowa traktować po prostu jako miarę czasu, poświęcanego każdej tajemnicy. Czyli klepać je, żeby minęło mniej więcej pięć minut… (na co potrzeba około „dziesięciu Zdrowych Maryi”, jak mówiono w XVII wieku). Dla mnie to było wprost oburzające.
Różaniec tak pojęty stawałby się jedną więcej szkołą bezmyślnego traktowania słów modlitwy – i jednym więcej ćwiczeniem w oddzielaniu myślenia od mówienia, a tym samym motorem rosnącej dewaluacji słowa. Być może dla ludzi ciągle pouczanych, że modlitwa ustna jest czymś niższym od modlitwy myślnej i dlatego powinna ustępować tej drugiej miejsca – grając w razie potrzeby rolę klepsydry piaskowej lub stopera – nie ma w takim stawianiu sprawy nic nagannego. Ale trudno się z nim pogodzić, jeśli się wierzy – jak wierzył Autor naszej reguły – że na modlitwie myśl i słowo powinny być zgodne. Zawsze.
Modlitwa ustna, pozbawiona myślnej, staje się pustym obrzędem; a myślna, pozbawiona treści wyrażalnych słowami (choćby bezgłośnymi), staje się równie pustą grą uczuć albo zagapieniem. (Nie mówię tu oczywiście o kontemplacji wlanej, o której nie mam pojęcia, ale o modlitwie dostępnej dla każdego). A tu mamy: albo, albo. Słowo idzie w swoją stronę, myśl w swoją. Ideałem byłoby je zgrać, pogodzić – ale jak?
Pod okiem Maryi. Najpierw spróbujmy ustalić kilka zasad, które mogą być wstępem do szukania wyjścia. Po pierwsze, wyciszmy nerwy i ewentualne skrupuły. Jeżeli wyjścia nie znajdziemy, to przecież brak modlitwy różańcowej nie jest grzechem, różaniec nie jest konieczny do zbawienia. I przed jego wynalezieniem żyło mnóstwo świętych, ludzie służyli Bogu i kochali Go. Niemniej, skoro Kościół usilnie zaleca tę modlitwę, to dobrze będzie zrozumieć, dlaczego; i dobrze będzie pójść za tym zaleceniem, byleby z dobrej woli, bez balastu przymusu.
Po drugie, zgodnie ze sformułowaniem Jana Pawła II, różaniec nie jest modlitwą do Maryi, ale raczej modlitwą pod okiem Maryi. Ma być więc rozmyślaniem, zwrotem do Boga pod okiem Tej, która nie tylko uczestniczyła w wydarzeniach ewangelicznych, ale i „rozważała je w sercu”. Dlatego może i nas uczyć tego rozważania.
Po trzecie, są różne sposoby rozmyślania. Jeden to stawianie twierdzeń i wysnuwanie z nich wniosków – ale w przypadku różańca takiemu rozmyślaniu przeszkadza tekst modlitwy ustnej. Inny sposób polega na stanięciu twarzą w twarz z tematem i prostym pokłonieniu się mu. W takim wypadku tekst jest nawet pomocny, ale może dla kogoś być za długi, właśnie przegadany. Pokłon dużo czasu nie zajmuje.
Po czwarte, zastanówmy się nad tym, co oznacza błogosławieństwo, o którym przecież mowa w Zdrowaś Maryjo. Błogosławieństwo, jeżeli to Bóg nam błogosławi, oznacza dar i łaskę; jeżeli my błogosławimy kogoś z ludzi – na przykład Maryję – oznacza podziw dla daru Boga i łaski w Niej złożonej. Jeżeli błogosławimy Boga, wyrażamy adorację i dziękczynienie. Pojęcie to jest kluczowe i dobrze je wyjaśnić na wstępie.
Nadal jednak pozostaje problem: jak pogodzić w różańcu słowo i myśl, zakładając, że słowa modlitwy nie będą tylko szelestem piasku w klepsydrze, ale nośnikiem istotnej treści?
Możliwy sposób wyjścia. Oczywiście na początku musi być Ojcze nasz – z tego tekstu wypływa cała nasza chrześcijańska modlitwa. Ale co robić z przegadanym ciągiem dalszym? Ostatecznie nie widziałam już innej rady, niż zredukować – na prywatny użytek! – liczbę słów do tych, które wydają mi się najważniejsze, niezbywalne. W miejsce całej zdrowaśki powstała więc siedemnastosylabowa zwrotka:
Błogosławiona.
Błogosławiony Jezus.
Módl się za nami.
Wedle takiego pojęcia istotną treść modlitwy Zdrowaś Maryjo stanowiłoby podwójne błogosławieństwo i prośba o pomoc (a tym samym wyznanie własnej słabości). W pierwszym słowie zawiera się serdeczne wezwanie Maryi jako Tej, która również wpatruje się w dany epizod życia Jej Syna; w drugiej, kluczowej linijce jest pokłon i dziękczynienie oddane temuż Synowi. Potem już skrzydła opadają – „módl się za nami” to raczej mozolny lot gołębia niż swobodne szybowanie bociana – ale za chwilę uniosą się znowu.
Przedmiotem mojej adoracji jest Chrystus widziany jako Syn Ojca, dokonujący dzieła Ojca na świecie i składający Ojcu ofiarę z własnego życia – czego nie mógłby zrobić jako Bóg, ale może jako człowiek. We wszystkich tajemnicach różańca odnajduję obecność tej trynitarnej Miłości, która Go do tego popchnęła. Niespodziewanie nawet te tajemnice, które poprzednio niewiele dla mnie znaczyły, nagle się rozświetliły; pamiętam radość chwili, w której zrozumiałam, jak ważna jest piąta tajemnica radosna, kiedy to Jezus po raz pierwszy na ziemi deklaruje swoją miłość do Ojca. Tak Go pojmuję i tak Go wielbię – przez okamgnienie, bez dodatkowych słów. Ale ten akt uwielbienia można mnożyć: dziesięć razy albo i więcej, któż zabroni? Byleby dodać na końcu Chwała Ojcu, bo to wynika z całej poprzedniej modlitwy. Wszystkie inne dodatki zastępuję jednym „alleluja”, żeby nie odrywały uwagi od właściwego jej przedmiotu.
Ktoś, kto moich trudności nie dzieli, powiedział mi ze smutkiem, że to już nie jest różaniec. Ale dla mnie to jedyna możliwa jego forma. Nie będę się spierać o nazwy. Chodzi mi o to, żeby móc przy Maryi rozważać dzieło Jezusa i wielbić Go – ku chwale Ojca, bo to ta chwała przecież jest upragnieniem Jezusowego Serca i Jego celem nadrzędnym.
Możliwe zresztą, że taka forma różańca będzie dla kogoś tylko pierwszym stadium powrotu do pełnego tekstu, który w jakiś sposób stanie się nośnikiem adoracji, a nie klepaniną. Ale jeśli nawet nie, to lepsze jest takie rozwiązanie problemu niż żadne... przynajmniej na użytek tych, którzy mają problemy podobne do moich. Zresztą prywatna modlitwa nie potrzebuje tekstów utrwalonych raz na zawsze; może się rozwijać.
Jak, konkretnie, zastosować tak zmodyfikowany tekst do kolejnych tajemnic różańca? Na przykład, każda „zdrowaśka” może brzmieć:
Błogosławiona. Błogosławiony Jezus, … (tu treść tajemnicy, jak niżej, 3x). Módl się za nami.
Błogosławieństwo Pana, zaopatrzone w aluzje do treści tajemnicy, jest powtórzone trzy razy, żeby nie oszukiwać na czasie, i żeby to ono było istotnym elementem. W sumie, chodzi o to, żeby razem z Maryją wielbić Syna Bożego w konkretnych aspektach Jego działania i żeby prosto do tego celu prowadziły wszystkie użyte słowa. Nie tylko niektóre. A „treść tajemnicy” to krótkie sformułowanie, jak poniżej:
Tajemnice radosne:
1. Błogosławiony Jezus, Syn Ojca. (W tle: miłość Syna do Ojca aż do pragnienia ofiary z życia; wielki zamysł, stworzenie świata w tej intencji; wciągnięcie ludzkości w tę samą trynitarną miłość)
2. Błogosławiony Jezus, Bóg ukryty. (W tle: Ty jesteś Bogiem ukrytym, Zbawicielu, Ty masz upodobanie w ukrytej prawdzie; zaplanowana niedostrzegalność obecności Boga w świecie, działanie jak w przypowieści o rosnącym ziarnie)
3. Błogosławiony Jezus, Bóg objawiony. (W tle: niemowlęca niemoc wobec ludzi jako znak stanu ofiary złożonej Ojcu; objawia miłość, którą przyszedł ucieleśnić i szerzyć)
4. Błogosławiony Jezus Pierworodny. (W tle: długie dzieje przygotowywania pojęć ludzkich o należnej Bogu ofierze z tego, co najlepsze; pierworodny jako należny Bogu wg Prawa, ale wykupywany; Syn Boży nie poprzestanie na ofierze zastępczej)
5. Błogosławiony Jezus w domu Ojca. (W tle: rozumieć serce Jezusa to znać Jego podstawowe dążenie: uwielbienie Ojca; szukać Go należy w domu Ojca, w tym wszystkim, co chwale Ojca służy)
Tajemnice światła:
1. Błogosławiony Jezus, Syn miłość. (W tle: obecność wszystkich Trzech Osób; Ojciec intronizuje Syna; ich wzajemna Miłość spływa, aby objąć ludzkość)
2. Błogosławiony Jezus, Dawca radości. (W tle: wino symbolem radości, a On przez nasze usynowienie przynosi radość głębszą, „trzeźwe upojenie Ducha”)
3. Błogosławiony Jezus, Nauczyciel. (W tle: cuda i nauki objawiają moc i dobroć Ojca, Jego plany; mówią o Nim i naszym wezwaniu do Jego życia)
4. Błogosławiony Jezus w chwale Ojca. (W tle: raz jeszcze, Ojciec uwierzytelnia Syna; objawia miłość i pokój, przewyższający wszelkie pojęcie)
5. Błogosławiony Jezus na ołtarzu. (W tle: całość Jego dzieła uwielbienia i zbawienia, obecna tu w Jego stanie ofiary)
Tajemnice bolesne:
1. Błogosławiony Jezus, Syn Człowieczy. (W tle: jako Bóg postawił sobie samemu jako Człowiekowi zadanie na skraju możliwości wykonania)
2. Błogosławiony Jezus, Król skatowany. (W tle: Pieśń o Słudze Jahwe, nieludzko oszpecony Jego wygląd; wolny pomimo to: sam dał się gnębić, podał grzbiet swój bijącym)
3. Błogosławiony Jezus, Król wyszydzony. (W tle: Pieśń o Słudze Jahwe, nie zasłonił twarzy przed zniewagami, wzgardzony i odepchnięty przez ludzi, Bóg odrzucony przez własnych kapłanów)
4. Błogosławiony Jezus niosący swoją miłość. (W tle: aż do śmierci umiłował Ojca i nas, ostatkiem ludzkich sił doniósł tę miłość do miejsca kaźni)
5. Błogosławiony Jezus, który wykonał. (W tle: aż do śmierci krzyżowej wykonał cały zamysł ofiary uwielbienia Ojca i naszego zbawienia; umierając triumfuje: Wykonało się)
Tajemnice chwalebne:
1. Błogosławiony Jezus zmartwychwstały. (W tle: Ojciec odpowiada na ofiarę Syna, daje Mu triumf ostateczny i pełny, w naszej czasoprzestrzeni dopiero stopniowo skuteczny, w bezczasie wieczności już dokonany)
2. Błogosławiony Jezus po prawicy Ojca. (W tle: Ojciec odpowiada bezmiarem chwały; Syn także jako człowiek jest w majestacie Trójcy Świętej)
3. Błogosławiony Jezus, Dawca Ducha. (W tle: Wyleję Ducha mego na wszelkie ciało; nasze usynowienie: ogarnia nas trynitarna Miłość łącząca Ojca z Synem, mamy udział w „liturgii” Syna)
4. i 5. Błogosławiony Jezus, Syn Twój i Bóg Twój. (W tle: pełnia ostatecznego spotkania Maryi z Tym, który zechciał być Jej Synem)
Powtarzam: to wszystko jest tylko propozycja. Można ją odrzucić całkiem, albo można stworzyć na swoją potrzebę analogiczny schemat własny.
Fragment książki „Uwagi o modlitwie” siostry Małgorzaty Borkowskiej OSB, Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów. Tytuł, lead i skróty pochodzą od redakcji Aleteua.pl.
