Spadek poziomu wiary religijnej i poziomu praktykowania dokonuje się nieco szybciej wśród osób wykształconych i w wielkich miastach. W największym tempie z religijności rezygnują jednak młodzi Polacy, zobaczmy więc jak wygląda ich wiara:
Dla badanego okresu 1992–2021 odsetek deklaracji wiary, choć spada, utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie. W marcu 1992 r. wierzący oraz głęboko wierzący stanowili łącznie 94% ogółu badanych, w sierpniu 2021 roku – 87,4%. Powoli rośnie jednak odsetek niewierzących (raczej niewierzących oraz całkowicie niewierzących), który w 2021 roku wyniósł łącznie 12,5%.
Kobiety były i pozostały bardziej wierzące niż mężczyźni, odsetek kobiet niewierzących wzrósł nieznacznie. Wydaje się, że w skali ogólnospołecznej awans edukacyjny kobiet czy protesty kobiet przeciwko przepisom dot. aborcji nie spowodowały znacząco szybszego spadku poziomu ich wiary religijnej w porównaniu do poziomu wiary mężczyzn – komentują badacze CBOS.
Odnotowali oni natomiast stosunkowo szybki spadek wiary u osób z wyższym wykształceniem. W 1992 r. między skrajnymi kategoriami wykształcenia różnica w deklarowaje wierze wynosiła 8 punktów procentowych. W 2021 r. przekroczyła 13 punktów.
Najbardziej widoczne zmiany w religijności zachodzą w dużych miastach. Co czwarty mieszkaniec Warszawy, Krakowa, Łodzi, Wrocławia i Poznania deklaruje, że nie wierzy. W 1992 roku wśród ogółu badanych w dużych miastach odnotowano 91% wierzących. Obecnie jest to 72,5%. W mniejszych miejscowościach poziom wiary religijnej także spadł, ale jedynie o ok. 6 punktów procentowych.
Jak kształtuje się poziom praktyk religijnych?
Spada także odsetek osób regularnie (tj. przynajmniej raz w tygodniu) praktykujących. W marcu 1992 roku wynosił on 69,5%. Obecnie jest to 42,9%. Częściowo jest to spadek na rzecz praktyk nieregularnych. Rośnie jednak także odsetek całkowicie niepraktykujących, który w 2021 r. wyniósł 24,1%.
Szczególne przyspieszenie procesu zarzucania praktyk religijnych nastąpiło od maja 2020 r. Badacze CBOS szukając przyczyn zjawiska wskazują na nagłośnienie skandali wykorzystywania seksualnego nieletnich w Kościele oraz pandemię COVID-19.
Od 2019 r. dostrzegają oni także szybszy wzrost porzucania regularnych praktyk religijnych wśród kobiet. Badacze sugerują, że mogą przyczyniać się do tego protesty przeciwko projektom zmian przepisów dot. aborcji oraz demonstracje Ogólnopolskiego Strajku Kobiet po ogłoszeniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w październiku 2020 r. w sprawie warunków dopuszczalności aborcji.
Szybko przybywa niepraktykujących wśród osób z wyższym wykształceniem (wzrost z 15,7% w roku 1992 do 29,0% w roku 2021). Wśród osób z wykształceniem średnim najszybciej ubywa praktykujących regularnie (spadek z 62,5% w roku 1992 do 36,9% w roku 2021).
W największych miastach praktykuje regularnie mniejszość (27,4%), a odsetek niepraktykujących sięgnął 40,7%. Oznacza to, że czterech na dziesięciu mieszkańców Warszawy, Krakowa, Łodzi, Wrocławia i Poznania nie ma żadnego kontaktu z Kościołem.
Młodzi Polacy odchodzą najczęściej
W analizowanym okresie odsetek wierzących spadł zauważalnie w kategorii wiekowej 18–24 lata. Młodzi Polacy deklarowali swą wiarę w 93% w roku 1992 oraz w 71% w pierwszych ośmiu miesiącach roku 2021. Spadek, choć o mniejszej dynamice, dostrzec można także w starszych grupach wiekowych. Wśród osób w wieku 25–34 lata odsetek wierzących spadł z 94% do 82%, a wśród najstarszych, w wieku 65+, z 97,3% do 94,6%.
Młodzi Polacy (18–24 l.) rzadziej też deklarują regularne uczestnictwo w praktykach religijnych. Spadek ten jest bardzo znaczący – z 69% do 23% w ciągu ostatnich 30 lat. Poważny jest również spadek poziomu praktyk religijnych wśród respondentów w wieku 25–34 l. (z 62 do 26%).
Badacze CBOS wskazują, że w najmłodszej analizowanej grupie wiekowej zarzucenie praktyk religijnych może być elementem emancypowania się spod wpływów rodziny i najbliższego środowiska.
Poziom praktyk religijnych spadł również wśród najstarszych, w wieku 65 lat lub więcej. W roku 1992 r. regularnie praktykowało 72,8% osób starszych, obecnie czyni to 56%. Odsetek niepraktykujących osób starszych wzrósł w tym okresie z 8,7% do 17,5%.
Analizując kohorty wiekowe, badacze CBOS stwierdzają: Obserwując deklaracje wiary religijnej kolejnych kohort wiekowych w okresie niemal 30 lat widzimy, że zmiany następują bardzo nierównomiernie. Są znikome w pokoleniu dziadków (seniorów i tzw. "baby boomers"), minimalne w pokoleniu rodziców (pokolenie "Solidarności" oraz pokolenie X), znaczące w kohorcie milenialsów i gwałtowne w kohorcie najmłodszej.
Dokładne przyczyny spadku religijności, zwłaszcza w najmłodszym pokoleniu, wymagają pogłębionych badań.
