Nowe kary w Kościele: grzywna, odszkodowanie a suspensa także dla świeckich

Na mocy konstytucji apostolskiej „Pascite gregem Dei” (Paście owczarnię Bożą), datowanej na 23 maja 2021 r., tj. na uroczystość Zesłania Ducha Świętego, papież Franciszek promulgował nowy tekst księgi VI Kodeksu prawa kanonicznego. Zawiera ona przepisy dotyczące sankcji karnych w Kościele, m.in. te dotyczące karania sprawców wykorzystywania seksualnego małoletnich czy przestępstw gospodarczych.

Tekst ten, "aby wszyscy mogli łatwo się zorientować i dogłębnie poznać przepisy, o których ona traktuje, wejdzie w życie 8 grudnia bieżącego roku”. Poinformował o tym na konferencji prasowej w Watykanie przewodniczący Papieskiej Rady Tekstów Prawnych, abp Filippo Iannone OCD.

Mówiąc o przyczynach, dla których konieczna była zmiana treści księgi VI, sekretarz Rady, bp Juan Ignacio Arrieta Ochoa zauważył, że w latach następujących bezpośrednio po promulgacji Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. można było zauważyć, iż dyscyplina karna zawarta w księdze VI nie spełniła oczekiwań.

Kanony dotyczące prawa karnego zostały znacznie zredukowane w porównaniu z kodeksem z 1917 r., ale przede wszystkim zmieniła się podstawowa orientacja systemu. Nowe teksty były często nieokreślone, ponieważ sądzono, iż poszczególni biskupi i przełożeni, których zadaniem było stosowanie dyscypliny karnej, lepiej określą, kiedy i jak karać w najbardziej odpowiedni sposób. Ponadto doświadczenie ukazało trudności ordynariuszy w stosowaniu norm karnych.

W tych okolicznościach Stolica Apostolska musiała własnym autorytetem uzupełnić przewidziane braki w zwyczajnym systemie kar, zastrzegając sobie w drodze wyjątku – już od 1988 r., chociaż w sposób rzeczywisty dopiero od 2001 r. – kierowanie dyscypliną karną w przypadkach większej wagi.

Bp Arrieta zaznaczył, iż zmiany wprowadzone w nowej księdze VI odpowiadają zasadniczo trzem kryteriom przewodnim. Po pierwsze, tekst zawiera obecnie odpowiednie uszczegółowienie norm karnych, którego wcześniej nie było. Wszystko w celu zapewnienia precyzyjnych i pewnych wskazówek dla tych, którzy mają je stosować.

Ponadto, przestępstwa są teraz lepiej określone, wyróżniając przypadki, które wcześniej były raczej zgrupowane razem. Kary są teraz wymienione w sposób wyczerpujący w kanonie 1336. Tekst wszędzie podaje parametry, które mają kierować oceną tych, którzy muszą osądzić konkretne sytuacje.

Drugim kryterium, które przyświecało reformie, jest ochrona wspólnoty oraz dbałość o zadośćuczynienie za zgorszenie i wyrządzone szkody. Nowy tekst pragnie uczynić instrument sankcji karnej częścią zwyczajnego zarządzania duszpasterskiego wspólnotami, unikając nieuchwytnych i zniechęcających formuł, które istniały wcześniej.

Kanon 1361 §4 rozpoczyna się na przykład od stwierdzenia, że „nie można udzielić zwolnienia z kary, dopóki, według roztropnego osądu ordynariusza, sprawca nie naprawi wyrządzonej szkody”.

Trzecim celem, do którego dążono, jest zapewnienie pasterzowi środków koniecznych do zapobiegania przestępstwom. I możliwości interweniowania na czas w celu skorygowania sytuacji, które mogłyby stać się poważniejsze. Nie rezygnując jednak z koniecznych środków ostrożności dla ochrony domniemanego przestępcy. Jako gwarancji tego, co obecnie stanowi kanon 1321 §1: „każdy jest uważany za niewinnego, dopóki nie udowodni się czegoś przeciwnego”.

Akceptując jako nieuniknione zastosowanie raczej procedury sankcji administracyjnej niż procesu sądowego, podkreślono konieczność zachowania w takich przypadkach wszystkich wymogów prawa do obrony i osiągnięcia pewności moralnej co do ostatecznej decyzji. A także obowiązek zachowania przez organ tej samej postawy niezależności, której wymaga od sędziego kanon 1342 §3 CIC (Codex iuris canonici).

Innym narzędziem, które ordynariusz otrzymał w celu zapobiegania przestępstwom jest zestaw środków karnych, obecnie wyróżnionych w księdze VI: upomnienie, nagana, nakaz karny i nadzór. Nadzór nie był wcześniej przewidziany, a nakaz karny został teraz szczegółowo uregulowany.

Nie są to właściwie sankcje karne i mogą być również stosowane bez szczególnej procedury wstępnej, ale zawsze z zachowaniem przepisów ustanowionych dla wydawania aktów administracyjnych.

Przewodniczący Papieskiej Rady Tekstów Prawnych, abp Filippo Iannone OCD wskazał, iż przewidziano nowe kary, takie jak: grzywna, odszkodowanie, pozbawienie całości lub części wynagrodzenia kościelnego. Zgodnie z przepisami ustalonymi przez poszczególne Konferencje Episkopatów, nie narusza to obowiązku zadbania o to, aby nie zabrakło mu środków do uczciwego utrzymania (w przypadku ukarania duchownego).

Ponadto zwrócono uwagę na bardziej uporządkowane i szczegółowe wyliczenie kar, aby władza kościelna mogła określić te, które są najbardziej odpowiednie i proporcjonalne do poszczególnych przestępstw.

Wprowadzono także możliwość stosowania kary suspensy wobec wszystkich wiernych, a nie tylko wobec duchownych. Ponadto przewidziano bardziej odpowiednie środki interwencji w celu korygowania przestępstw i zapobiegania im.

Na uwagę zasługuje również wyraźne potwierdzenie w tekście podstawowej zasady domniemania niewinności oraz zmiana normy dotyczącej przedawnienia, w celu zachęcenia do kończenia procesów w rozsądnie krótkim czasie.

Przestępstwa zarezerwowane dla Kongregacji Nauki Wiary, które zostały określone po promulgacji CIC, zostały również włączone do księgi VI. Konieczne jest bowiem, aby przestępstwa jako takie były już obecne w ogólnej normie powszechnej, a nie tylko w normie specjalnej, która oczywiście, oprócz zastrzeżenia kompetencji, odpowiednio ustanawia przepisy szczególne w tej materii.

Inne zmiany, także w nazewnictwie tytułów części i rozdziałów, na które podzielona jest księga, są wynikiem zwrócenia uwagi na zmienioną wrażliwość i coraz bardziej powszechną w społeczeństwie potrzebę przywrócenia sprawiedliwości i porządku, naruszonego przez przestępstwa. W tym sensie można też zrozumieć niektóre zmiany dotyczące przesunięcia kanonów.

Na przykład przeniesienie kanonów dotyczących przestępstw wykorzystywania seksualnego małoletnich i pornografii dziecięcej z rozdziału „przestępstwa przeciwko szczególnym obowiązkom” do rozdziału „przestępstwa przeciwko życiu, godności i wolności osoby".

To wybór redakcyjny, wyrażający wolę ustawodawcy, aby potwierdzić powagę tego przestępstwa i uwagę, jaką należy poświęcić ofiarom. Należy dodać, że obecnie Kodeks rozciąga te przestępstwa także na członków instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego oraz na wiernych świeckich, którzy cieszą się godnością lub sprawują urząd czy funkcję w Kościele.

Bp Juan Ignacio Arrieta Ochoa poinformował, że do Kodeksu zostały włączone przede wszystkim przestępstwa, które w ostatnich latach zostały opisane w ustawach specjalnych, takie jak: usiłowanie wyświęcenia kobiet, rejestracja spowiedzi, świętokradcza konsekracja eucharystyczna.

Zostały również włączone niektóre przypadki obecne w Kodeksie z 1917 r., które nie zostały zaakceptowane w 1983 r. Są to np.: przekupstwo w działaniach urzędowych, udzielanie sakramentów osobom, którym nie wolno ich udzielać, ukrywanie przed prawowitą władzą wszelkich nieprawidłowości lub wady w przyjmowaniu święceń.

Do nich należy dodać kilka nowych przypadków, takich jak na przykład naruszenie tajemnicy papieskiej; zaniechanie obowiązku wykonania wyroku lub dekretu karnego; zaniechanie obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa; bezprawne porzucenie posługi.

W szczególności wyróżnia się przestępstwa o charakterze patrymonialnym, takie jak alienacja dóbr kościelnych bez wymaganej konsultacji lub przestępstwa patrymonialne popełnione z poważnej winy lub poważnego zaniedbania w administracji.

Ponadto określono nowe przestępstwo, które jest przewidziane dla duchownego lub zakonnika, który „oprócz przypadków już przewidzianych przez prawo, popełnia przestępstwo w sprawach gospodarczych – także w sferze cywilnej – lub poważnie narusza przepisy zawarte w kan. 285 §4”, który zabrania duchownym zarządzania majątkiem bez pozwolenia ordynariusza.

Abp Iannone przypomniał, że przestępstwa o których traktuje księga VI popełnia niewielka mniejszość członków Kościoła. „Sprawiedliwość wymaga w takich przypadkach, aby naruszony porządek został przywrócony, aby ofiara ostatecznie otrzymała odszkodowanie, aby ci, którzy popełnili zło, zostali ukarani, aby za nie odpokutowali.

Papież jednak w zakończeniu Konstytucji przypomina nam, że normy karne, jak wszystkie normy kanoniczne, muszą być zawsze sprowadzone do najwyższej normy obowiązującej w Kościele, czyli do salus animarum. Dlatego promulguje ten tekst «w nadziei, że może się on okazać narzędziem dla dobra dusz»” – powiedział podczas dzisiejszej konferencji prasowej przewodniczący Papieskiej Rady Tekstów Prawnych.

KAI/ks