Od wieków Matka Boża Nieustającej Pomocy towarzyszy wiernym w codziennym życiu, dzieląc z nimi radości i smutki. Skomplikowane dzieje tej ikony mogłyby stanowić scenariusz filmu przygodowego. Z tego materiału dowiesz się również, jak należy „czytać” ten cudowny wizerunek.Gdybyśmy spróbowali wymienić kilka najważniejszych ikon i wizerunków Bogurodzicy, z pewnością Matka Boża Nieustającej Pomocy znalazłaby się w grupie najbardziej znanych i czczonych. Jej kult, co zdarza się nieczęsto, przekracza nawet granice różnych Kościołów chrześcijańskich. Co w tej ikonie od wieków przyciąga wszystkich, którzy zwracają się do Matki Bożej w swoich modlitwach?
Ikona Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Greckie pochodzenie, włoska historia
Nie jest łatwo ustalić dokładną historię ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Badacze do dzisiaj nie są pewni, kiedy mogła powstać. Być może było to już na przełomie X i XI w., lub też dopiero w późnym średniowieczu. Z pewnością można jednak stwierdzić, że wygląd tego wizerunku wskazuje, iż jest to ikona napisana w kręgu tradycji bizantyjskiej i greckiej. Zalicza się ją do kategorii hodegetrii, czyli ikony przedstawiającej Matkę Bożą trzymającą na rękach Chrystusa w wieku dziecięcym lub niemowlęcym. Pierwszą tego rodzaju ikonę miał stworzyć św. Łukasz ewangelista.
Najbardziej prawdopodobna hipoteza głosi, że ikona znajdowała się oryginalnie w greckim monasterze Keras Kardiotissas na Krecie, w którym szczególnie czczono święto Narodzenia Matki Bożej (8 września). Nie jest pewne, w jaki sposób pod koniec XV w. ikona znalazła się w rękach rzymskiego kupca, który często podróżował po regionie Morza Śródziemnego.
Nie można wykluczyć, że została po prostu skradziona z klasztoru na Krecie – przywłaszczanie ikon, relikwii, figur i obrazów świętych były w dawnych wiekach dość częstym zjawiskiem. Ikona przez kilkanaście lat znajdowała się w domu kupca. Tłumaczył on, że gdy wiózł ikonę na statku przez Morze Śródziemne, rozszalał się sztorm. Wyjęty ze skrzyni obraz miał uratować okręt i jego pasażerów.
W 1499 r. ikona trafiła do rzymskiego kościoła św. Mateusza, usytuowanego na Via Merulana, niemal w połowie drogi pomiędzy bazylikami św. Jana na Lateranie i Matki Bożej Większej. Kroniki kościoła wspominają, iż stało się tak dzięki 6-letniej córce kupca. Zwierzyła się ona swojej matce i babci, że przyśniła się jej Matka Boża i nakazała przeniesienie ikony właśnie do świątyni pod wezwaniem św. Mateusza.
W tej galerii znajdziecie opis elementów zawartych w ikonie:
Przez blisko trzysta lat obraz, który w języku łacińskim zaczął być nazywany Beata Maria Virgo de perpetuo succursu (Matka Boża Nieustającej Pomocy) pozostawał w kościele św. Mateusza i słynął cudami. Gdy Rzym zajęły wojska napoleońskie, papież bojąc się, że ikona zostanie znów skradziona, polecił ukryć ją w innej rzymskiej świątyni. Dopiero w 1865 r. Pius IX na mocy specjalnej bulli przekazał obraz zgromadzeniu redemptorystów. Trafił on do nowego kościoła św. Alfonsa Ligouriego, który, podobnie jak świątynia pw. św. Mateusza znajdował się w połowie drogi pomiędzy rzymskimi bazylikami Matki Bożej Większej i Jana na Lateranie.
Wizerunek szybko koronowano, a aktywna działalność misyjna redemptorystów sprawiła, że zdobył on olbrzymią popularność na całym świecie. Potwierdzeniem tego kultu było ustanowienie przez papieża święta Matki Bożej Nieustającej Pomocy, obchodzonego 27 czerwca.
Czytaj także:
Najstarsze wizerunki Matki Bożej. Znasz je? [zdjęcia]
Wschodnia historia równoległa ikony
Znaczące jest, że ikona z Krety niemal w tym samym czasie co na Zachodzie zaczęła być czczona także na Rusi. Znów nie jest wiadomo, w jaki sposób trafiła na te ziemie. Zachowała się legenda, iż pewna mieszkanka okolic Nowogrodu o imieniu Jekaterina cierpiała na myśli samobójcze i stany lękowe. Modliła się gorąco do Matki Bożej o uzdrowienie, obiecując wstąpienie do monasteru. Została uzdrowiona, ale szybko zapomniała o obietnicach.
Po pewnym czasie znów zaczęła borykać się z chorobą. Przyśniła się jej Matka Boża, która wskazała imiennie jednego z twórców ikon w Nowogrodzie i zaleciła kobiecie, aby uzyskała od niego specjalnie napisaną dla siebie ikonę. Jekaterina odnalazła w mieście tego człowieka, który przekazał jej… ikonę bardzo podobną do tej, która wywodziła się z Krety i w XV w. trafiła do Rzymu.
W połowie XVII w. ikona, którą zaczęto nazywać w języku cerkiewnosłowiańskim Ikoną Matki Bożej „Cierpiącej” (Страстна́я икона Божией Матери) dla podkreślenia, iż stanowi ona ratunek dla wszystkich znajdujących się w nieszczęściach i kłopotach, znalazła się w Moskwie w nowo wybudowanym monasterze żeńskim. Klasztor ten dzisiaj już nie istnieje, a ikonę „Cierpiąca” można znaleźć w cerkwi Zmartwychwstania w moskiewskiej dzielnicy Sokolniki oraz w wielu innych świątyniach prawosławnych na świecie.
Ciekawym zjawiskiem pozostaje, iż obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy stał się przedmiotem głębokiego kultu w powstałym na ziemiach polskich na początku XX w. Starokatolickim Kościele Mariawitów, gdzie jest otaczany ogromną czcią zaraz po Najświętszym Sakramencie. Obecnie obraz ten można znaleźć w każdej świątyni mariawickiej.
Czytaj także:
Tysiąc twarzy, jedna Matka. Galeria obrazów Maryi
W otoczeniu archaniołów
Charakterystycznym elementem ikony Matki Bożej Nieustającej Pomocy/„Cierpiąca” są dwaj archaniołowie na wysokości głowy Bogurodzicy. Z lewej strony to św. Michał Archanioł, z prawej – Archanioł Gabriel. Obydwaj trzymają narzędzia Męki Pańskiej – włócznię, gąbkę na hizopie i naczynie z octem (Michał) oraz krzyż i gwoździe (Gabriel). Zachodni wizerunek zachował typowe dla ikon greckie liternictwo oznaczające postacie, które przedstawia: MP-ΘΥ – Matkę Bożą, IC-XC – Jezusa Chrystusa, ΟΡМ – Archanioła Michała, OΡГ – Archanioła Gabriela. Matka Boża i Jezus są odziani odpowiednio w czerwoną i zieloną tunikę oraz płaszcze – ciemny w przypadku Bogurodzicy oraz złoty, przypominający szaty kapłańskie, okrywający część tułowia Chrystusa.
Zwraca uwagę złota gwiazda o ośmiu promieniach i gwiaździsty krzyż znajdujący się na welonie Matki Bożej na wysokości czoła. W geometrycznym środku ikony znajdują się splecione dłonie Bogurodzicy i małego Chrystusa.
Zarówno w tradycji zachodniej, jak i wschodniej istnieje wiele modlitw do Matki Bożej Nieustającej Pomocy/„Cierpiącej”. Można znaleźć w nich sporo wspólnych elementów, próśb o nawrócenie grzeszników i pomoc w chorobach oraz ciężkich doświadczeniach.
Matko Nieustającej Pomocy, wspomnij na Krew Boskiego Syna Twego wylaną dla dusz zbawienia, wspomnij na boleści, jakie Twoje macierzyńskie serce wycierpiało i zlituj się nad tylu nieszczęśliwymi grzesznikami, którzy żyją z dala od Boga, i nie korzystają ze zbawczych zasług Pana Jezusa ani z łez przez Ciebie Matko wylanych
– głosi jedna z łacińskich próśb do Matki Bożej Nieustającej Pomocy.
Z kolei znana modlitwa prawosławna wzywa:
O Wszechmiłościwa Władczyni i Bogurodzico, wydźwignij nas z głębiny grzechów i wybaw nas od głodu, zguby, zarazy i potopu, od ognia i miecza, od najazdów wrogów i wzajemnych waśni, od nagłej śmierci, śmiercionośnych ran i od wszelkiego zła.
MB Nieustającej Pomocy jest patronką licznych krajów, miast i diecezji, jak również, wspomaga wiernych cierpiących na liczne choroby ciała i duszy. W wielu kościołach rzymskokatolickich w każdą środę odmawia się specjalną Nowennę do MB Nieustającej Pomocy w intencjach Kościoła i świata.
*Źródła: Ferrero, Fabriciano. The Story of an Icon: The Full History, Tradition and Spirituality of the Popular Icon of Our Mother of Perpetual Help. Redemptorist Publications, 2001
Czytaj także:
Najpiękniejsze malarskie przedstawienia Maryi [galeria]