Dramatyczna historia i krzyż pokutny w miejscu zbrodni. Największy taki obiekt w Polsce

Stargardzki krzyż pokutny jest największym tego typu zabytkiem w Polsce i drugim w Europie. Rzeźba znajduje się na niewielkim wzniesieniu. Mierzy 2,77 metra wysokości nad powierzchnią ziemi, a łącznie 3,77 m. Ten niezwykły zabytek waży około dwóch ton. Pochodzi z 1542 r. Z historią krzyża wiążą się dwie ciekawe opowieści.

Pierwsza historia dotyczy sporu o majątek, druga zaś kłótni o kobietę. Nie mają one jednak źródłowego potwierdzenia i pozostają w sferze domniemań.

Hans Billeke i Lorenz Madera byli kuzynami. Jedna z legend mówi o tym, że Lorenz zabił Hansa żelaznym prętem. Madera nie mógł się pogodzić z tym, że ciotka przepisała spadek jego kuzynowi.

Druga wersja mówi o miłości mężczyzn do córki najbogatszego kupca w mieście. Billeke i Madera nie chcieli odpuścić zabiegania o względy Kathariny. Zdecydowali więc, że to dziewczyna wybierze tego, kogo zechce poślubić. Hans wiedział, że Katharinie od dawna podoba się jego kuzyn. Gdy mężczyźni wyszli z karczmy, Billeke zabił Lorenza, uderzając go mocno siekierą w głowę.

Ciotka kuzynów zgodziła się na podpisanie traktatu ugodowego, w wyniku którego Hans uniknął kary śmierci. W ramach przebłagania za grzech zabójstwa miał postawić krzyż pokutny, stojący obecnie na rozstaju dróg prowadzących do Chociwia i Maszewa.

Rozbieżności dotyczące szczegółów zabójstwa i tego, kto go dokonał, wynikają z różnic między tłumaczeniami. Na przedniej części krzyża widnieje postać Chrystusa oraz tekst w języku germańskim: „Boże, bądź łaskaw dla Hansa Billeke, roku 1542”. Z tyłu z kolei widnieje inskrypcja: "Roku 1542 zabity Hans Billeke przez Lorentza Madera żelaznym prętem jego matki, siostrzeniec".

Zgodnie z prawem średniowiecza, krzyż był dowodem podjętej przez sprawcę pokuty za popełnioną zbrodnię i warunkiem pojednania z rodziną ofiary. Stawiano go w miejscu popełnienia zbrodni.

Dawniej był taki zwyczaj, że wyrokiem sądu zobowiązywano mordercę do pokrycia wydatków związanych z pogrzebem ofiary, dostarczenia Kościołowi określonej ilości wosku, zamówienia nabożeństwa żałobnego lub odbycia pielgrzymki do wskazanej przez Kościół miejscowości.

Zabójcę zmuszano do łożenia na utrzymanie rodziny zabitego i wychowanie jego dzieci oraz wystawienie kamiennej kapliczki lub krzyża. Po zrealizowaniu wszystkich nakazanych przez sąd zaleceń zabójca nie był pociągany do odpowiedzialności, a jego zbrodnię puszczano w niepamięć. Rodzina ofiary wyrzekała się zemsty.

W Europie jest ok. 7 tys. pokutnych krzyży, z czego niemal 4 tys. znajduje się na terenie dzisiejszych Niemiec. Szacuje się, że mogło być ich prawie dwukrotnie więcej. Cześć z nich została skradziona, zniszczona lub przekształcona na materiał skalny.

W Polsce zachowało się ok. 600 tego typu zabytków. Na przestrzeni wieków krzyże pokutne zmieniały swoją formę i wygląd. Początkowo były proste, pozbawione reliefów. Potem zaczęto na nich rzeźbić narzędzia, za pomocą których dokonano zbrodni, umieszczano też inskrypcje informujące o czasie i miejscu zdarzenia, o ofierze i osobie dokonującej zbrodni.

Korzystałam z: pomorzezachodnie.travel; bywajtu.pl; pl.wikipedia.org; A. Kuczyński, „Krzyże pokutne jako pomniki średniowiecznego prawa”, „Ochrona Zabytków” 25/4 (99), s.294-295; krajoznawcy.info.pl.