To pytanie nieraz powraca w toczących się dyskusjach i sporach, nierzadko inspirowanych bynajmniej nie teologicznymi przesłankami. Czy Jezus z Nazaretu, Syn Boży i Zbawiciel świata jest Żydem?Zagadnienie to można rozważać na wielu płaszczyznach. Jednak stosowanie bez zastrzeżeń współczesnych kryteriów w poszukiwaniu odpowiedzi byłoby trudnym do usprawiedliwienia nadużyciem. Pojęcie bycia Żydem jest dziś bowiem definiowane w bardzo różny sposób i przy użyciu różnych kryteriów, zmiennych zresztą w historii, dotykających splotu odniesień religijnych, etnicznych i kulturowych.
Biblijne kryteria żydowskości – a te są dla nas wiążące – wydają się dość oczywiste: Żydami są potomkowie patriarchów, potomkowie Jakuba-Izraela i jego dwunastu synów (dwanaście pokoleń Izraela). Na początku więc żydowskość dziedziczono po linii ojca. Z czasem – i tak jest do dzisiaj – decydująca w określaniu żydowskiego pochodzenia stała się linia matki. Historyczne kryterium żydowskości jest jednocześnie religijne i biologiczne.
Rodowód Jezusa
W tym kontekście interesujące jest ewangeliczne przedstawienie rodowodów Jezusa. Różniące się radykalnie, nie tylko formą (wstępująca – zstępująca), ale i merytoryczną zawartością genealogie, umieszczone w Ewangeliach Mateusza i Łukasza, są sekwencjami męskich imion (Mateusz zaskakująco wtrąca do rodowodu Jezusa wzmianki o czterech kobietach), mającymi podkreślić pochodzenie Jezusa z rodu Dawida. To pochodzenie Jezus dziedziczy po Józefie, który – choć nie był biologicznym ojcem Jezusa, o czym wiedzieli tylko wtajemniczeni – wprowadzał Go w Dawidowe dziedzictwo.
Warto przy okazji zauważyć, że niektórzy bibliści w Łukaszowej genealogii dopatrują się tak naprawdę rodowodu Maryi, w różny sposób w historii uzasadniając swoją tezę. Być może rzeczywiście Łukasz (Grek z pochodzenia), zachowując obowiązującą żydowską formę „męskiego” dziedziczenia, chciał pokazać właśnie (co w „pozażydowskim” świecie było oczywistością) linię matczyną? O rodowodzie Maryi nie ma bezpośrednich wzmianek w Ewangelii, jeśli nie liczyć uwagi o pochodzeniu Elżbiety (matki Jana Chrzciciela) z rodu Aarona, czyli z pokolenia Lewiego, co – biorąc pod uwagę pokrewieństwo obu kobiet – także może mieć tu jakieś znaczenie.
Jezus – Galilejczyk i Żyd
Tak czy inaczej, nie znajdziemy w żadnej z Ewangelii najmniejszych sugestii, pozwalających wątpić w żydowskość Jezusa. Przywoływany w tym kontekście przez niektórych polemistów, jako argument, fakt pochodzenia Maryi i Jezusa z Nazaretu w Galilei zdaje się nie uwzględniać prawdy o wieloetniczności galilejskiej populacji tamtego czasu, w której niemałą część stanowili religijni Żydzi.
Czy nie dlatego właśnie w ewangelicznych opisach wielokrotnie widzimy Jezusa nauczającego w czasie nabożeństw w galilejskich synagogach? Bez trudu rozpoznaje też narodowość Jezusa samarytańska kobieta, spotykająca Go w czasie podróży do Galilei, zauważając: „Jakże Ty, Żyd (gr. Judaios), prosisz mnie, Samarytankę, o wodę?”. Także apostoł Paweł w Liście do Rzymian, pisząc o Izraelitach, „do których należą przybrane synostwo i chwała, przymierza i nadanie Prawa, pełnienie służby Bożej i obietnice”, dodaje: „Z nich też jest Chrystus według ciała, który jest ponad wszystkim, Bóg błogosławiony na wieki”.
W Katechizmie Kościoła katolickiego czytamy: „Wierzymy i wyznajemy, że Jezus z Nazaretu, urodzony jako Żyd z córki Izraela w Betlejem (…) jest odwiecznym Synem Bożym, który stał się człowiekiem. (…) W tym celu Bóg odwiecznie wybrał na Matkę swego Syna córkę Izraela, młodą Żydówkę z Nazaretu w Galilei”.
Jezus rodzi się pośród ludu Izraela, wzrasta w Jego kulturze i religii, myśli i mówi po aramejsku według ówczesnych zasad pojęciowych i lingwistycznych, zachowuje zwyczaje i obyczaje swego środowiska. „Jezus jest Żydem i na zawsze nim pozostanie” – naucza Kościół katolicki.
Jezus, Żyd praktykujący
W rozważaniach na temat żydowskości Jezusa najistotniejszy bodaj jest kontekst religijny. Jezus z Nazaretu jest religijnym, praktykującym Żydem. Obrzezany w ósmym dniu, pielgrzymujący od dziecka wraz ze swymi rodzicami, a później niejednokrotnie ze swymi uczniami do Jerozolimy na religijne święta żydowskie, nawiedzający świątynię, uczestniczący w synagogalnych nabożeństwach, noszący cicit (rytualne frędzle przy ubraniu), nieustannie podkreślający wagę słów Tory i innych pism Biblii hebrajskiej, modlący się psalmami, przestrzegający ducha prawa religijnego, a jednocześnie przeciwstawiający się jego literalnej, skostniałej interpretacji.
Jako Żyd jest dziedzicem Przymierza i temu dziedzictwu dochowuje wierności. Ogłoszenie prawdy o sobie, jako o żydowskim Mesjaszu, Jezus chce włączyć w kontekst kultu synagogi. Przede wszystkim jednak chce zrealizować najwyższy akt złożenia w darze samego siebie w ramach obchodu żydowskich świąt paschalnych.
Pozbawienie Jezusa więzi z judaizmem, a co za tym idzie – ze Świętymi Pismami Żydów (Starym Testamentem), byłoby oderwaniem Go od korzeni i ogołoceniem Jego tajemnicy z wszelkiego sensu. „Chrystus jawiłby się niczym meteor, który przypadkiem trafił na ziemię, pozbawiony wszelkich więzi z ludzką historią”– stwierdził Jan Paweł II.
Papież przypominał też, że kulturowego kontekstu życia Jezusa nie da się zastąpić inną tradycją czy innym narodem, bowiem historia zbawienia ściśle łączy się z historią Ludu Pierwszego Przymierza. Podważenie żydowskości Jezusa byłoby równoczesnym podważeniem prawdy o wcieleniu. Żydowskie człowieczeństwo Syna Bożego jest nieodzowne zarówno dla realności wcielenia, jak i ostatecznego wypełnienia historii zbawienia.
Czytaj także:
Poznałam judaizm i zakochałam się na nowo we własnym chrześcijaństwie
Czytaj także:
Dlaczego w Kościele obchodzimy Dzień Judaizmu?
Czytaj także:
Edyta Stein, Jean-Marie Lustiger, Roman Brandstaetter. Co dla ich chrześcijaństwa znaczyło żydowskie pochodzenie?