To, jak postrzegasz czas, ma ogromny wpływ na Twoje życie!Wydaje się, że czas dotyczy nas wszystkich w takim samym stopniu. Wszyscy mamy za sobą jakąś przeszłość, w której były dobre i złe chwile, żyjemy w teraźniejszości, w której czasem musimy spontanicznie reagować na okoliczności, a przed sobą mamy przyszłość, o której zdarza nam się – czasem mniej czasem bardziej – myśleć.
Przeszłość – pozytywna czy negatywna?
A jednak, jak się okazuje, to jak postrzegasz czas ma ogromne znaczenie dla Twojego życia. Różnice możemy zauważyć na prostych przykładach – dla niektórych zrezygnowanie ze słodyczy na rzecz zgrabniejszej sylwetki nie będzie żadnym problemem. Inni nie będą w stanie oprzeć się pokusie, gdyż przyjemność czerpana ze zjedzenia batonika będzie o wiele cenniejsza, niż oddalony w czasie niepewny cel. Ta rozbieżność wynika w dużej mierze z różnego nastawienia do czasu.
Badania prof. Zimbardo nad percepcją czasu doprowadziły go do wyodrębnienia i nazwania pięciu perspektyw czasowych, które możemy przyjmować, a które w zależności od ich specyficznej konfiguracji kształtują wiele aspektów naszego funkcjonowania.
Czytaj także:
Do singielek: Dziewczyny! Wykorzystajcie czas, który teraz macie [wywiad]
Dwie perspektywy czasowe związane są z przeszłością. Osoby, dla których są to podstawowe wymiary, podejmują decyzje i działania przede wszystkim opierając się na analizie podobnych sytuacji i sekwencji z przeszłości. Potrafią dystansować się od pokus oraz skupiać na obowiązkach i procedurach. Często bywają konserwatywne, ważna jest dla nich tradycja, rytuały oraz fundamentalne wartości. Cenią więzy rodzinne i czas z bliskimi, podejrzliwie zaś patrzą na inność i bywają uprzedzone.
Niezależnie od potencjalnych zysków raczej nie podejmują ryzyka i nie są zainteresowane sprawdzaniem nowych ścieżek. Z tego też powodu rzadko podróżują daleko od domu i raczej nie szukają przygód.
W zakresie nastawienia na przeszłość wyróżniamy perspektywę pozytywną i negatywną. Przeszłość pozytywna wiąże się z nostalgicznym wspominaniem dobrych chwil i pozwala czerpać z nich wartość, nawet w trudnych czasach. Z kolei przeszłość negatywna to skupienie na decyzjach, których się żałuje, poniesionych porażkach, traumach i frustracjach, co tworzy poczucie niezaspokojenia, nawet pomimo pozytywnych doświadczeń w teraźniejszości.
Niewątpliwą korzyścią z orientacji przeszłościowej jest poczucie zakorzenienia oraz stabilny obraz siebie na przestrzeni lat. Największym zagrożeniem jest natomiast depresja i lęk, zwłaszcza gdy więcej było tych przykrych doświadczeń.
Teraźniejszość
Kolejne dwie perspektywy dotyczą teraźniejszości. Opierają się one na konkretnym (a mniej abstrakcyjnym) myśleniu i dążeniu do szybkiego zysku, często bez dostatecznego przemyślenia konsekwencji. Generalnie można powiedzieć, że głównym celem osób nastawionych na teraźniejszość jest maksymalizacja przyjemności i unikanie bólu. Łatwo ulegają one pokusom, a trudno im działać na rzecz odroczonego celu. Często wiedza teoretyczna nie ma odzwierciedlenia w ich zachowaniu, łatwo się rozpraszają.
Czytaj także:
Sprawdź, czy żyjesz pełnią życia!
Podobnie jak w przypadku przeszłości – tu również wyróżniane są dwie perspektywy. Pierwsza z nich – teraźniejszość hedonistyczna – to życie zgodnie z zasadą „carpe diem”. A więc podążanie za impulsami, poszukiwanie intensywnych, ekscytujących doznań, podejmowanie ryzyka, zaś unikanie wysiłku i planowania. Osoby z tą orientacją potrafią dobrze radzić sobie w kreatywnych zadaniach, oraz aktywnościach, które dają natychmiastowy rezultat (np. gry komputerowe). Jednak mają trudności z samodyscypliną, przez co łatwo im popaść w uzależnienia, bywają agresywne i antyspołeczne, szybko rezygnują i załamują się.
Drugi wariant skupienia na teraźniejszości, to teraźniejszość fatalistyczna. Takie nastawienie cechuje poczucie bezbronności wobec losu i brak wiary, że ma się na cokolwiek wpływ. Osoby z taką dominującą perspektywą widzą siebie jako pasywne jednostki kontrolowane przez siłę wyższą, nie widzą więc sensu podejmowania inicjatyw i planowania.
Wśród nich obserwuje się najpoważniejsze problemy psychologiczne: depresję, zaburzenia odżywiania, uzależnienia, a nawet samobójstwa. Do tego dochodzą inne zagrożenia, związane choćby z zaniechaniem dbania o zdrowie i podejmowaniem aktywności o wysokim ryzyku (np. niebezpieczny seks). Trudno doszukać się jasnych stron fatalizmu, poza ewentualnie nadzieją, związaną z potencjalnym odwróceniem losu, który może zmienić warunki na lepsze – niestety nawet ona ma negatywne skutki, w postaci biernego oczekiwania zamiast działania.
Przyszłość
Piątą perspektywą czasową jest przyszłość (nie wykazano, by dzieliła się ona na pozytywną i negatywną). Ci, którzy głównie na niej się opierają, kierują się w swoich decyzjach przede wszystkim oczekiwaniami i abstrakcyjnymi wyobrażeniami różnych scenariuszy. Są zorientowani na cele.
Cechuje ich zdolność do logicznej analizy i myślenia przyczynowo-skutkowego. Takie osoby są w stanie wiele zainwestować, na rzecz pozytywnego rezultatu w przyszłości. Oparcie się pokusom czy odroczenie nagrody nie jest dla nich problemem.
Czytaj także:
Jutro będziemy szczęśliwi. A jeśli jutra nie będzie?
Ich mocne strony, to między innymi: oszczędność, ostrożność, zdolność do rozwiązywania złożonych problemów, dobre wyniki w nauce czy dbałość o zdrowie. Problemem natomiast może być dla nich cieszenie się chwilą obecną i szeroko pojęte korzystanie z życia. Ludzie osadzeni w przyszłości miewają też trudności w intymnych relacjach, w tym seksualnych, gdyż poprzez nawyk kontrolowania i przewidywania często nie potrafią pozwolić sobie na naturalność i obecność.
Zagrożenia, związane ze zdrowiem psychicznym, które na nich czyhają, to przede wszystkim wysoki poziom lęku, stresu, oraz pracoholizm, a także kryzysy egzystencjalne (w tym kryzys wieku średniego), związane z poczuciem porażki i braku sensu.
Przyszłość w wieczności
Ciekawą perspektywą, która bywa wyodrębniana jako szósta, jest przyszłość transcendentalna. Okazuje się bowiem, że nasze zachowanie może być determinowane nie tylko przez nasz „ziemski” czas, ale także przez wiarę czy przekonania religijne (które stanowią składową tej perspektywy).
Przyjmując tę perspektywę pewne zachowania, jak na przykład czyny heroiczne, które innym mogą wydawać się irracjonalne, nabierają sensu, gdyż służą spełnieniu celów duchowych. Osobom zorientowanym na transcendentalną przyszłość towarzyszy przekonanie, iż jeśli będą prowadzić dobre życie, to spotka ich nagroda. Co ciekawe, wymiar ten jest znacząco lepiej rozwinięty u kobiet niż mężczyzn, jednak – jak pokazują badania – nie wiąże się z zadowoleniem z życia.
Większość z nas ma szczególnie rozwiniętą jedną z perspektyw, często zaś towarzyszą temu braki w innym aspekcie. Jak można zauważyć, każda z perspektyw czasowych ma swoje dobre i złe strony – każda z nich w pewnych kontekstach może okazać się przydatna.
Czytaj także:
5 sposobów na pielęgnowanie wiary w codziennym życiu
Dzięki zorientowaniu na przeszłość mamy stabilne poczucie tożsamości i osadzenia. Kierując uwagę na teraźnieszość, zyskujemy możliwość doświadczania przyjemności, zaś patrząc w przyszłość mamy szansę tworzyć plany i realizować długoterminowe cele.
Najważniejsza jest więc elastyczność i dopasowanie do potrzeb. Warto jednak wiedzieć, że poszczególne perspektywy nie są równoważne.
Zbalansowana perspektywa czasowa, czyli taka, która w badaniach okazuje się najbardziej optymalna, obejmuje dosyć wysoki poziom przeszłości pozytywnej, teraźniejszości hedonistycznej oraz przyszłości, zaś relatywnie niski poziom przeszłości negatywnej i teraźniejszości fatalistycznej.
Co do przyszłości transcendentalnej – warto, by była ona na nieco podwyższonym, ale nie bardzo wysokim poziomie – ważne, byśmy mieli poczucie sensu życia i większego celu, jednak nie tracąc przy tym zainteresowania życiem doczesnym i nie umniejszając jego wartości.
Czy wiesz już, gdzie Ty się znajdujesz i jak może to wpływać na Twoje życie?