Dzień Islamu w Kościele katolickim w Polsce to jeden z elementów dialogu międzyreligijnego, od połowy XX w. stanowiący ważny składnik życia Kościołów chrześcijańskich. Cezurą pozostaje tu II Sobór Watykański i jego rola w otwarciu wspólnoty katolickiej na dialog z innymi wyznaniami oraz religiami.
Obchody Dnia Islamu, jak i dialog w ogóle, spotykają się z brakiem zrozumienia oraz oskarżeniami o „rozmywanie” prawdziwej religii lub próby uzgadniania wspólnych zasad wiary. Szczególnie niezrozumienie dotyczy zatem samej istoty tego dialogu.
Dialog między katolikami a muzułmanami
Chcąc mówić o dialogu międzyreligijnym musimy wiedzieć, czym tak naprawdę on jest i na jakich płaszczyznach jest prowadzony. Pomocne są tu m.in. dokumenty Kościoła katolickiego. Jednym z nich jest tekst zatytułowany Postawa Kościoła wobec wyznawców innych religii (zwany czasem w skrócie Dialog i misja” – D&M) opublikowany w 1984 r. przez Watykański Sekretariat ds. Niechrześcijan (w 1989 r. przemianowany przez Jana Pawła II na Papieską Radę ds. Dialogu Międzyreligijnego – PRDM).
W paragrafach opatrzonych numerami 30-35 autorzy dokumentu zaproponowali podział dialogu międzyreligijnego na cztery zasadnicze formy. Mogą być one praktykowane oddzielnie lub w połączeniu z innymi – czyli formy te nie są od siebie oddzielone, ale mogą się wzajemnie przenikać i uzupełniać.
1. Dialog życia codziennego – gdy sąsiedzi, wyznawcy różnych religii, dzielą swoje radości i cierpienia, problemy i troski, pomagają sobie wzajemnie, jednocześnie poznając racje religijne kierujące postępowaniem drugiego.
2. Dialog dzieł – w ramach których prowadzi się współpracę na płaszczyźnie humanitarnej, społecznej, ekonomicznej i politycznej w celu integralnego rozwoju i wyzwolenia człowieka.
3. Dialog ekspertów – „Pozwalający na skonfrontowanie, pogłębienie i ubogacenie religijnego dziedzictwa każdej ze stron, a także na wykorzystanie ich bogactwa w rozwiązywaniu problemów, które w ciągu dziejów stają przed ludzkością” (D&M nr 33).
4. Dialog doświadczenia religijnego – w którym osoby zakorzenione w swych tradycjach dzielą się swoimi bogactwami duchowymi: modlitwą i kontemplacją, wiarą i drogami poszukiwania Boga.
Stosunek Kościoła do muzułmanów
Jeśli chodzi o podejście Kościoła katolickiego do dialogu, to punktem wyjścia jest deklaracja II Soboru Watykańskiego Nostra aetate. W punkcie trzecim tego dokumentu czytamy:
„Kościół spogląda z szacunkiem również na muzułmanów, oddających cześć jedynemu Bogu, żywemu i samoistnemu, miłosiernemu i wszechmocnemu, Stwórcy nieba i ziemi, Temu, który przemówił do ludzi; Jego nawet zakrytym postanowieniom całym sercem usiłują się podporządkować, tak jak podporządkował się Bogu Abraham, do którego wiara islamu chętnie nawiązuje. Jezusowi, którego nie uznają wprawdzie za Boga, oddają cześć jako prorokowi i czczą dziewiczą Jego Matkę Maryję, a nieraz pobożnie Ją nawet wzywają. Ponadto oczekują dnia sądu, w którym Bóg będzie wymierzał sprawiedliwość wszystkim ludziom wskrzeszonym z martwych. Z tego powodu cenią życie moralne i oddają Bogu cześć głównie przez modlitwę, jałmużny i post.
Jeżeli więc w ciągu wieków wiele powstawało sporów i wrogości między chrześcijanami i muzułmanami, święty Sobór wzywa wszystkich, aby wymazując z pamięci przeszłość szczerze pracowali nad zrozumieniem wzajemnym i w interesie całej ludzkości wspólnie strzegli i rozwijali sprawiedliwość społeczną, dobra moralne oraz pokój i wolność”.
Dzień Islamu w Kościele w Polsce
W Polsce dialog międzyreligijny z muzułmanami prowadzony jest we wszystkich wymienionych wyżej formach, ale ze względu na niewielką liczbę muzułmanów (ok. 0,08-0,09 procenta ludności) nie wszędzie i nie tak intensywnie jak w innych miejscach świata. Jednak Dzień Islamu w Kościele katolickim w Polsce jest inicjatywą wyjątkową nawet na tle całej Europy.
Obchodzimy go z inicjatywy Rady Wspólnej Katolików i Muzułmanów, która powstała w 1997 r. Rada stawia sobie za cel propagowanie dialogu między wyznawcami tych dwóch religii w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Dąży także do stworzenia atmosfery sprzyjającej swobodzie praktyk religijnych, przy jednoczesnym poszanowaniu odrębności każdej ze stron. Prowadzi też działalność informacyjną o religii, kulturze, historii i tradycji obu stron w celu przezwyciężania stereotypów i uprzedzeń.
Mimo katolicko-sunnickiego charakteru, Rada jest otwarta na pozostałe wyznania chrześcijańskie oraz inne kierunki ortodoksyjnego islamu. Na czele Rady stoi dwóch współprzewodniczących: jeden ze strony katolickiej i jeden ze strony muzułmańskiej.
Episkopat popiera Dzień Islamu
Konferencja Episkopatu Polski na prośbę Rady wpisała w 2001 r. Dzień Islamu w Kościele katolickim w Polsce do oficjalnego kalendarza liturgicznego. Obchodzony jest on 26 stycznia, po zakończeniu Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan (przed rozpoczęciem Tygodnia Modlitw obchodzony jest od 1998 r. Dzień Judaizmu).
Obchody Dnia Islamu organizowane są w wielu miastach (m.in. w Warszawie, Krakowie, Lublinie, Olsztynie czy Płocku) i przybierają różne formy dialogu: doświadczenia religijnego czy prezentacji ekspertów lub dzieł. Zawsze jednak służą jednemu celowi, czyli obopólnemu poznawaniu się i budowaniu wzajemnego szacunku. Co roku obchody podporządkowane są innemu tematowi, zaczerpniętemu z przesłania Papieskiej Rady ds. Dialogu Międzyreligijnego do muzułmanów na zakończenie miesiąca postu, ramadanu.
W 2018 roku Dzień Islamu odbywał się pod hasłem „Chrześcijanie i muzułmanie: troska o wspólny dom”. W 2019 r. brzmiało ono: „Chrześcijanie i muzułmanie: od współzawodnictwa do współpracy". 2020 r. to hasło:„Katolicy i muzułmanie w służbie powszechnego braterstwa”. 2021: „Chrześcijanie i muzułmanie: razem chroniąc miejsca kultu”. Tegoroczne obchody przybrały zaś motto: „Chrześcijanie i muzułmanie świadkami nadziei”.
W trakcie centralnych obchodów Dnia Islamu odczytywane są fragmenty Pisma Świętego i Koranu dotyczące tematu przewodniego. Ma też miejsce dwugłos chrześcijańsko-muzułmański, w którym eksperci przedstawiają podejście swoich religii do danego zagadnienia. Na koniec, po odmówieniu modlitw przez wyznawców obu religii, następuje tradycyjnie przekazanie sobie znaku pokoju i wspólna agapa.
Z okazji Dnia Islamu co roku Rada przygotowuje wkładkę do „Biuletynu Ekumenicznego”. Zawiera ona tłumaczenie watykańskiego przesłania na koniec ramadanu, cytaty z Pisma Świętego i Koranu odpowiadające tematowi przesłania oraz przykładową modlitwę wiernych do odmówienia w czasie nabożeństwa.
Inicjatywy ze strony muzułmanów
W odpowiedzi lub równolegle z Dniem Islamu muzułmanie polscy podejmują własne inicjatywy służące zbliżeniu z wyznawcami chrześcijaństwa. Najstarsza organizacja wyznaniowa polskich muzułmanów, Muzułmański Związek Religijny w RP, zaprasza chrześcijan na modlitwy o pokój do istniejącej od XVII w. gminy wyznaniowej w Bohonikach.
Drugi muzułmański związek wyznaniowy, Liga Muzułmańska w RP, organizuje zaś w maju w Katowicach Dzień Chrześcijaństwa wśród muzułmanów w Polsce. Uczestniczą w nim nie tylko katolicy, ale też chrześcijanie innych wyznań i przedstawiciele judaizmu.
Dzień Islamu w Kościele katolickim w Polsce to realizacja soborowej deklaracji na temat muzułmanów i jej wezwania do wzajemnej pracy na rzecz porozumienia, pokoju i wolności. Pomaga on katolikom lepiej poznać religię, która obecnie wzbudza tyle kontrowersji, a która w Polsce nie jest dobrze znana. Pokazuje na podstawie corocznych tematów przewodnich (były to np. rodzina, zwalczanie przemocy, wychowanie młodzieży do życia w pokoju), jak wiele wyznawców obu religii łączy i że wspólnie mogą działać dla dobra ludzkości.
To właśnie ta inicjatywa, Dzień Islamu, zaowocowała gestami dialogowymi ze strony polskich muzułmanów, którzy pokazują, że idea wzajemnego poznania i porozumienia im także jest bliska.
